Geschreven door Pim Schuitema

Op een dag liep ik door de Veluwe en viel mijn oog op een bijzondere prent.
Wat een grote nagels, het lijkt wel van een kleine beer!... dacht ik.
Het was de prent van een das.

Sinds 2021 ben ik vrijwilliger bij Dassenwerkgroep Utrecht en `t Gooi.
De reden dat ik me bij deze werkgroep aansloot was omdat ik vrijwillig iets wou bijdragen aan mijn omgeving.
Ik heb nagedacht over verschillende soorten vrijwilligerswerk zoals ouderen helpen, vuilprikken, natuurles geven, uilenwerkgroep.

Uiteindelijk heb ik voor Dassenwerkgroep Utrecht en 't Gooi gekozen.
De voornaamste reden dat ik hiervoor koos was omdat dassen beschermd zijn en ik niet zonder goede reden als nieuwsgierige natuurliefhebber hun leefgebied wilde betreden.
Het is erg belangrijk dat deze dieren met rust worden gelaten.

Een goede reden om toch met deze dieren in contact te komen zou zijn door ze te beschermen, dat ging ik doen!

Zoals je op de kaartjes hieronder ziet krabbelt de das weer op maar leeft het dier nog niet overal waar het vroeger heeft geleefd.

“Het veld in met een ervaren vrijwilliger”

Ik mocht mee het veld in met een ervaren vrijwilliger die me direct liet zien hoe ik dassensporen kon herkennen. Je leert van alles: hoe je het beste wildcamera's kan plaatsen en in welke periode van het jaar je dat moet doen, waar je wel en niet kan lopen zodat je de dieren niet verstoord, op welke tijdstippen je wel en niet op pad moet gaan.

Verderop in dit blog zal ik je een uitgebreid idee geven van hoe dassensporen eruit zien.

Werk voor de werkgroep

Een van de dassenburchten die ik door de dassenwerkgroep toegewezen kreeg voor observatie, wordt bedreigd door bouwactiviteiten. Als er wordt gebouwd in het foerageergebied (voedselgebied) van de das, dan kan de das daar geen eten meer vinden. Dit kan zelfs betekenen dat de das moet verhuizen naar een andere plek waar wel voedsel te vinden is. Andere aanliggende territoria kunnen al bezet zijn door andere dassen clans (families), en op een nieuwe locatie kan het voorkomen dat mensen daar last hebben van het gegraaf van de dassen en ze weer willen verjagen. Om de dassen te kunnen beschermen, moet er bewijs worden verzameld dat de dassen die locatie nodig hebben om te leven, zodat de bouw kan worden tegengehouden of er een alternatief voor de dassen kan worden gevonden. Dit bewijs van leven kan worden verzameld door middel van wildcamera's.

Al snel kocht ik mijn eerste wildcamera. Na wat rondspeuren en vergelijken kocht ik in 2021 de BG-500 (toen nog €132) van Decathlon. Ik kan deze camera's wel aanraden vanwege de goede service van Decathlon, de opnamelengte en de oké beeldkwaliteit van de camera. Gezien de prijs ben ik er tevreden mee. Het grootste deel van de wildcamera's dat wordt verkocht is goedkope rommel. De BG-500 is een leuke betaalbare camera waarmee je goed kan starten. Er zitten ook wat minpunten aan de camera, maar daar schrijf ik een andere keer over.

Vervolgens hing ik mijn camera in het bos en wachtte vol nieuwsgierigheid tot de twee weken voorbij waren. De batterijen zijn na twee weken vaak (bijna) leeg en je wilt zo min mogelijk naar de burcht toe om verstoring te voorkomen, vandaar dat ik pas na twee weken mijn camera bekijk.

“Eerste dassen op beeld”

Zou de camera er nog hangen? Zou het iets hebben opgenomen? Hieronder zie je mijn allereerste dassenvideobeeld van de camera. Je kan goed zien dat de das die later in beeld komt direct mijn geurspoor van de afgelopen ochtend oppikt, terwijl de beelden om 23:05 's avonds zijn opgenomen.

Aan de hand van deze beelden kan je vaststellen dat er minimaal twee dassen op de burcht leven en dat ze in die periode om 23:05 ongeveer boven de grond komen. Ik ben blij, want niet alleen heb ik deze prachtige dieren en hun leefomgeving mogen zien, ook heb ik direct bijgedragen aan de bescherming van deze dieren.

Ik heb contact met de eigenaar van de grond waar de burcht op staat. Via deze weg kan ik hem voorzien van de dassenbeelden en advies geven.

De gegevens die we met de werkgroep in Utrecht verzamelen komen bij Stichting Das & Boom terecht.

Het leuke van de werkgroep vind ik dat je zelf je tijd en je werkzaamheden kan indelen. In het voorjaar is er het meeste te doen; dan wordt er volop gemonitord hoeveel dassen er overal leven. In deze periode zijn de dassen actiever vanwege hun pasgeboren jongen. Daardoor, maar ook vanwege het verzetten van de klok, worden er veel dassen aangereden.

”Dassenburchten inventariseren”

Dassenburchten inventariseren doen we ook. Eens in de zoveel tijd kijken we hoe het ervoor staat met de dassenburchten. Ook nieuw ontdekte burchten worden bekeken.

Het kan namelijk zijn dat er ineens werkzaamheden op of rondom een burcht plaatsvinden, dat een burcht onder water staat, dat de dieren verjaagd of bejaagd worden, etc. Als je een bos onderzoekt waarvan de drie dassenburchten ineens verlaten zijn terwijl de omgeving hetzelfde is gebleven, dan is daar iets niet pluis. In het geval van verdenking van bedreiging, verjaging of bejaging informeren we de boswachter en de omgevingsdienst.

Tijdens de controles van de burchten kom je ook andere zaken in de natuur tegen zoals verboden houtkap tijdens het broedseizoen, illegale feesten, een put zonder deksel, een afval dumping. Deze zaken meld je bij de BOA of los je zelf op.

Dassen kunnen honderden jaren dezelfde burchten gebruiken. Als ze verplaatsen of verdwijnen dan heeft dat een reden.

Hieronder zie je een dassenburcht. Een burcht heeft altijd meerdere ingangen (pijpen). Dit is goed voor de luchtcirculatie in de burcht en het biedt meerdere vlucht-/toegangswegen.

Verderop in dit blog zal ik meer dassenburchten laten zien.

*Bruggen en tunnels voor o.a. dassen worden ook regelmatig gecontroleerd.*

Dassentunnels

Links onder één van de pijpen (hol) van een dassenburcht, midden boven, vrachtwagen op de snelweg. Dat de das aan de rand van het bos woont kan je maar al te vaak letterlijk nemen.

In dit geval is het erg belangrijk dat er raster (gaas) langs de weg staat.

Op de bovenstaande foto zie je een mooi sleepspoor in de vorm van een S. Dit is typerend voor de das.

*Op een dassenburcht maak ik een foto van alle nagelsporen die in de klei afgedrukt staan.*

“Andere bestaande beschutting”

Een das kan ervoor kiezen om gebruik te maken van andere bestaande beschutting zoals een stapel takken, schuur, weg of treinspoor. Het kan verschillende redenen hebben waarom een das hier zou willen wonen. Door het aanleggen van een verhoging voor een treinspoor of snelweg creëren mensen zelf de meest geschikte plek voor het bouwen van een dassenburcht.

Als je naar de onderstaande foto kijkt, moet je je voorstellen dat dit hek voor een dier dat graaft juist een reden kan zijn om op die plek de bodem in te graven. Het dier kan tenslotte niet verder. Het is daarom belangrijk dat zo’n hek wordt ingegraven.

*Het hek is ingegraven, de das kan daardoor niet onder het spoor graven.*

*Waarom zou je ergens in het weiland een burcht graven als er een kant en klare stapel takken ter beschikking is om een burcht onder te graven.*

“Doodgereden”

Op het moment dat er dassen worden doodgereden, kunnen we gerichter actie ondernemen omdat we weten waar de dichtstbijzijnde dassen wonen.

Een aangereden das wordt bekeken. Op het moment dat het dier een zogend vrouwtje is (een vrouwtje dat melk geeft), dan zijn de jongen door toedoen van mensen wees geworden en zullen ze op een gegeven moment de burcht uitlopen op zoek naar eten en uiteindelijk sterven. Deze dieren worden opgevangen door vrijwilligers van de dassenwerkgroep en naar een speciaal voor dassen ingerichte opvang gebracht.

Meld een aangereden das met nauwkeurige locatie altijd bij een dassenwerkgroep!

“Dassen dierenambulance”

Wist je dat er zelfs een echte dassen dierenambulance is?
Deze ambulance is van Stichting Dassenwerkgroep Brabant op de website staat ontzettend veel informatie over dassen.

*Dierenambulance van Stichting Dassenwerkgroep Brabant*

Ik ben een ochtend met de dassen dierenambulance meegegaan, we kregen een melding van een aangereden das.

Op het moment dat een dode das wordt gevonden, worden allerlei gegevens verzameld, zoals datum, melder, locatie, geslacht, zogend, leeftijd, lengte kop/romp, lengte staart, gewicht en overige opmerkingen.

Met deze gegevens kunnen op een gegeven moment blackspots worden ontdekt; dat zijn plaatsen waar regelmatig dassen worden doodgereden. Op zo’n blackspot kan in sommige gevallen het beste raster (gaas) langs de weg worden geplaatst en bijvoorbeeld een tunnel onder de weg worden gelegd met eventueel een verkeersdrempel zodat dieren de weg veilig kunnen passeren.

*Drempel aangelegd met dassentunnel, als je in dit soort gebieden drempels ziet dan kan het zijn dat hier een wildtunnel doorheen loopt.*

Ik heb zo’n aangereden das ooit aan een museum overgedragen. Daar werd de das opgezet voor de wetenschap en kon ik tegelijkertijd het publiek een presentatie over dassen geven.

Op de onderstaande afbeelding plaatsen we gaas om te voorkomen dat dassen en andere dieren de drukke weg op kunnen lopen. Een deel van het gaas wordt ingegraven zodat dieren er niet onderdoor kunnen graven.

Op de afbeelding hieronder hebben we een poort langs de snelweg uitgegraven. Dit hek sloot niet meer en was stuk gegaan door de opgehoopte kleigrond. Nu kan het hek in iedergeval weer dicht waardoor de dassen niet bij de snelweg kunnen komen. We hebben bij de eigenaar een melding gemaakt dat het hek kapot is.

Dassentunnels onder wegen en bruggen over wateren worden gecontroleerd op gebreken of verstopping. De tunnel op de onderstaande foto staat helaas onder water vanwege de vele regen.

Net als door de mens aangelegde dassentunnels kunnen ook dassenburchten door het hoge grondwater onderwater komen te staan. Hierdoor zullen de dassen er soms voor kiezen om ergens in de buurt een nieuwe burcht te graven. Ook door bouw of andere verstoring kunnen dassen ervoor kiezen om te verplaatsen met alle gevolgen van dien. Zo kan het voorkomen dat de das bij iemand in de tuin gaat wonen, bijvoorbeeld onder een schuur. Deze dieren zijn beschermd en mogen niet verjaagd worden. De dassenwerkgroep word dan om hulp gevraagd.

Op sommige plekken worden loopplanken neergelegd zodat dieren makkelijk van het ene naar het andere gebied kunnen oversteken.

Uiteindelijk word je beloond met het mooiste vrijwilligerswerk dat er bestaat: het zien van de dieren waarvoor je het allemaal doet.

In het voorjaar, rond april en mei, worden burchten geobserveerd met camera's en live observaties voor de jaarlijkse dassentelling. In een compleet gebied worden (het liefst tegelijk) op dezelfde momenten de dassenburchten geobserveerd, zodat er een schatting kan worden gemaakt van het aantal dassen dat er in een gebied leeft. Met deze gegevens kan worden gezien hoe het met de das gaat in een gebied.

*Je zorgt ervoor dat de wind zo staat dat jouw geur niet richting de dassen wordt geblazen.*

Gewapend met een aansteker (om de windrichting te bepalen) ga je op pad.
Je zit een avond vanaf ongeveer 19:00 stil bij een burcht tot het compleet donker is, dit doe je alleen. De burcht op de onderstaande foto's is een goed bewoonde burcht. Er zijn ook burchten waar maar twee dassen wonen en waar je bijna niets ziet omdat er overal omgevallen bomen liggen, bramenstruiken of varens groeien. Je zal soms gerust (afhankelijk van in welk gebied je zit) meerdere keren geen dassen zien en je wordt regelmatig opgegeten door muggen. Er is dus doorzettingsvermogen voor nodig.

“Belangrijk is dat deze dieren niet worden verstoord”

Ik wil nogmaals benadrukken dat het echt heel belangrijk is dat deze dieren niet worden verstoord. Op het moment dat ik hier aan het observeren was met toestemming van de boswachter en de dassenwerkgroep, waren er twee illegale fotografen de dassen aan het verstoren. Met veel kabaal gingen ze uiteindelijk weg toen het te donker werd om foto's te maken. Alles voor de foto's, zonder rekening te houden met de dieren. Het is vereist om te blijven zitten tot het helemaal donker is en alle dassen vertrokken zijn om voedsel te zoeken.

Op het moment dat deze dieren gevaar ruiken of horen, gaan ze de burcht in en komen ze urenlang niet meer naar buiten. Ze hebben de complete nacht nodig om genoeg voedsel te zoeken (ook voedsel voor de jongen), dat ontneem je de dieren als je ze verstoort.

Dassensporen herkennen

Wissels

*Reeën springen naar de overkant, Dassen lopen over de bodem, dit is duidelijk een wissel die word gebruikt door een das*

Prenten

*In harde (klei achtige) bodem kan je soms de nagels op de grond afgedrukt zien staan als je een wissel volgt.*

*In zachte (zand of grond) bodem kan je vaak de complete dassenprent afgedrukt zien staan als je een wissel volgt.*

Speelboom

Vaak is er op de burcht een Speelboom te vinden. Hier rennen en stoeien de (jonge) dassen omheen.
Oudere dieren schuren met hun vacht langs de boom of gaan tegen de boom aanzitten terwijl ze zichzelf poetsen. Vaak zie je onderaan de boomstam (lichtgekleurd) opgedroogd modder.

Krabboom

Vaak is er op de dassenburcht een “krabboom” te vinden waar de dieren aan krabben. Je ziet de nagelsporen in de boom staan.

Nestmateriaal

Latrine

Een latrine bestaat uit meerdere ondiepe kleine holletjes dicht bij elkaar. De das poept hierin en markeert daarmee zijn territorium.

Hieronder zie je de poep in de holletjes. (links is recente poep, rechts is oude poep).

Graafsporen

Dassenburchten

*Dassen graven hun burcht het liefst in een hoger gelegen stuk, hierdoor kan de burcht niet overstromen. Je ziet hier mooi hoeveel zand ze al uitgegraven hebben*

*Hier een prachtige burcht die mooi wegvalt in de begroeiing.* Dassen graven zand uit, als je hier een wildcamera plaatst dan zul je zien dat vogels dit zand gebruiken voor een zandbad en om takjes te zoeken om hun nest te bouwen. Na langere tijd veranderd het zand in een klein grasveldje. Als je een mini grasveldje in het bos vind dan kan het betekenen dat daar een pijp van een dier zit.

Dassenburcht in Limburg, hier heb je langs de paden veel verhogingen waar dassen graag een burcht graven. Het oude nestmateriaal wat naar buiten is geschoven vind je vaak net als hier beneden onder de burcht.

*Dassenburcht in een helling aan de rand van het bos*

*Soms vind je een dassenburcht ook gewoon langs de weg, 15 minuten wandelen verderop was er nog een. Deze dassen doen er blijkbaar geen moeite voor om hun burcht te verstoppen.*

Dassen verjaagd

De dassen die hier noodgedwongen tussen het fietspad en het weiland wonen, woonden eerst een aantal tientallen meters verderop in het bos. Daar kreeg een huis een nieuwe eigenaar. Al snel volgde een hek om de tuin en werd de naastgelegen dassenburcht in het bos besmeurd met een gekleurde substantie en werden de dassen verjaagd. Degenen die deze nieuwe dassenburcht langs het fietspad zien, zullen vast denken dat de dassen hier zijn gaan wonen omdat het goed gaat met de dassen. In werkelijkheid zijn ze verjaagd en moeten ze steeds creatiever zijn waar ze gaan wonen. Dit kan zelfs komen doordat een al bestaand natuurgebied anders wordt ingericht. Door verschillende redenen kunnen dassen worden gezien als overlast terwijl de das alleen zijn natuurlijke gedrag vertoont en het beste ervan probeert te maken.

Ik hoop dat ik jullie een goed idee heb kunnen geven van mijn werkzaamheden bij de dassenwerkgroep.
Natuurlijk doet een dassenwerkgroep veel meer werkzaamheden dan ik heb benoemd.

Bedankt voor het lezen 👍tot de volgende

Dassenwerkgroep Utrecht en `t Gooi